• ۱۳۹۷/۰۲/۰۳ ۰۶:۰۰:۲۷
  • در تحقیق معماری
  • توسط argan2
  • بازدید: 1595
  • اخرین ویرایش: ۱۳۹۷/۰۱/۱۸ ۱۸:۱۶:۰۹
  • چاپ نوشته هاچاپ پی دی اف
معماری مدرن و کمبود حافظه تاریخی در ایران

معماری مدرن و کمبود حافظه تاریخی در ایران


 

پس از ورود سبک مدرن معماری اروپائی به ایران دیری نپائید که آفت بساز و بفروشی بدون هنر گریبان همه شهرهای ایران را گرفت و از جانب دولت ها و شهرداری ها نیز راهی ارائه نشد. این آفت تا آنجا پیش رفت که ایرانی ساختمان را فقط برای خورد و خوراک و خواب در نظر گرفت و از فضا و زیبائی و چشم انداز و دیگر اموری که در هنر معماری به کار گرفته می شود بی بهره ماند. مصالح ساختمان بویژه کاشی ها مثل ماشین پیکان سال ها هم رنگ و هم شکل و در بازار آن تنوع و ابداعی نبود. سود جوئی بازار بساز و بفروشی و چشم پوشی دولت ها به دلیل سود اقتصادی، تاثیر ناخوشایندی بر هنر معماری و شهر سازی ایران گذاشت. هنگامی که موجی از دلسوزان گستره معماری که تعدادی از آن ها چشم بر جهان فرو بسته اند و چند نفری هنوز در تلاشند و عده ای در غربت عمر خود را سپری می کنند، با الهام از تاریخ معماری کشور و با راه اندازی مجله هنری و مقالات معماری خواستند چهره زیبائی از پایتخت و شهرها بسازند، در غناهشت بیل و کلنگ بساز و بفروش ها صدایشان خفه بود. اما چند نماد باقی مانده از دهه های پایانی پیش از انقلاب در چند نقطه کشور حاصل پا پس نکشیدن و حقانیت همین غول های دلسوز معماری آن روز ایران است.

 

 

در قاموس ها واژه معماری "آر شیتکتور" از دو کلمه یونانی "آرشی" به معنی بالا یا اعلا و "تکنوتیکی" به معنی مهارت و فن ساختمان است که در واقع معنی تمام و کمال واژه معماری یعنی ( به معرض دید قرار دادن فن ساختمان).۱ آنچه که با ورود سبک مدرن اروپائی وارد ایران شد تهی از فن نبود و بهتر است گفته شود تهی از فن شد. معماری ایران بگفته "آرتور اوپهام پوپ" ادامه تاریخ سده ها و هزاره هائی بود که روزگاری از سوریه و شمال هند تا مرز چین گرفته و از قفقاز تا زنجبار را تحت تاثیر خود داشت.۲ چرا که دارای فن دوران خود و برخوردار از هنر بود. اما این معماری در دهه های پایانی روزگار قاجار تا روزگار پهلوی الگو بردار نادرست معماری غرب شد. معماران قاجاری یکی دو دهه سعی در تلفیقی از معماری مدرن و سنتی نمودند، ولی چیزی نپائید که پس از آن ها در روزگار پهلوی ساختمان سازی و بازار بساز و بفروشی راه افتاد و آن هم بدون داشتن حتا یک مجله معماری در کشور و اطلاع رسانی به معماران این روند ادامه پیدا کرد تا جائی که سردر فرودگاه مهرآباد یعنی دروازه کشور بدون زمین لرزه خود به خود 
فرو ریخت و رسوائی بزرگی بوجود آورد.

 

در گیر و دار ساختمان سازی و بساز و بفروشی سال ۱٩۷۰ میلادی و الگو برداری از ساختمان های سبک غرب، مدیر یکی از مجلات معماری فرانسه که شناخت خوبی از معماری سنتی ایران داشت، آمده بود تا مطالبی پیرامون معماری مدرن ایران تهیه کند. از معماران و از جمله مهندس فروغی رئیس کنگره بین المللی معماری ایران خواست چند مجله معماری به او معرفی کند تا او بتواند پژوهش خود را با مطالعه و بحث با سردبیران آن مجلات تکمیل و در مورد معماری مدرن ایران در مجله معماری خود در پاریس مطالبی بنویسد. وقتی به او پاسخ داده بودند که در ایران مجله ویژه معماری وجود ندارد انگشت به دهان در حضور امیر عباس هویدا نخست وزیر وقت که زبان فرانسوی را خوب می دانست پرسیده بود: پس معماران شما چطور می توانند بدون اطلاع از نظرات و عقاید دوستان معمارشان برای مردم ایران معماری کنند و شهر بسازند؟ ۳

 

به هر روی درروزگار کنونی که در چمبره الکترونیک و ماهواره ها جهان به دهکده ای شباهت پیدا کرده و در روند معماری و شهر سازی نیز شتابی درگرفته است، دسترسی به طرح و تصویر و مجلات بین المللی معماری آسان و در یک چشم به هم زدن است. با این رویداد آغاز فصل نوین در ایران نیز هر چه باشد در شهرهای کشور نمایان گر صدای پای نهضت هنری و فنی مدرنی در گستره معماری غیر سنتی است و چون تا کنون کار عمده ای صورت نگرفته داوری آن بر عهده آیندگان خواهد ماند. از نکات دیگر ،حلول روی ماه طراحان و مهندسان زن به میدان کارزار معماری در ایران نیز نوید بخش این آرزو است تا شاید با چربیدن احساس مسئولیت زنان بر مردان در کشور، سدی بر بدبختی های تاریخی شده و خانه ها بر سر ساکنان آن در کشوری که بر کمربند زمین لرزه قرار گرفته است فرو نریزند. وجود زنان در گستره معماری و شهرسازی حتا در زیبا سازی چهره شهرها نیز تاثیر خواهد گذاشت و تا چند دهه دیگر، کشور بطور فزاینده ای شاهد آن خواهد شد.

با رویش ساختمان های بلند مرتبه در شهرهای ایران و مقایسه این طرح ها با طرح های گرداگرد جهان، تاثیر پذیری معماران و طراحان تحصیل کرده امروزی دانشگاه های ایران از کشورهای اروپائی و ساختمان های کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس که با حراج نفت و بانک های پر پول توانسته اند زبده ترین طرح ها و معماران برجسته را به این ناحیه بکشانند بر روند ساختمان سازی در ایران مشاهده می شود. از این منظر طراحان شهری در ایران نباید از بافت های سنتی غافل بمانند. اصولا بافت های قدیمی شهرهاست که نام شهرها را پر آوازه می کنند.

از سوی دیگر گسترش روابط سیاسی و بازرگانی ایران پس از انقلاب با کشورهای آسیائی نظیر ژاپن، چین، مالزی و سنگاپور نیز سلیقه هائی به ایران آورده است. از این رو نگاه ایرانی همچون گذشته فقط به اروپا نیست بلکه تاثیر فرهنگ معماری مدرن در آسیا نیز که خود متاثر از معماری اروپائی شده، معماران ایرانی را وسوسه می کند. اگر در روزگار کهن ایوان، گنبد و ستون های ایرانی آوازه اش جهان را فراگرفت و طرح باغ و معماری آن بر کشور هند اثر گذار بود ولی امروز خود تحت تاثیر هنر و طرح های وارداتی معماری کشورهای کوچکی چون قطر و امارات است و با سفرهای طراحان ایرانی و دیدار از شهرهای دبی و 
دوحه و ابوظبی چشم به چشمی در گرفته است. 

اگر روزگاری بادگیرها به دلیل گرمی هوا بر فراز خانه ها در دیره و دبی همانند بوشهر و لنگه و دیگر شهرهای حاشیه این سوی خلیج فارس بود ولی امروز با وجود برق و کولر، در آن سوی خلیج فارس با هجوم معماران اروپائی و آمدن فرهنگ معماری و شهر سازی غرب به آنجا، همه آن نمادها از بین رفته و طرح های ساختمان های بلند مرتبه خیابان "بن یاس" دیره در دبی بر سر شهر تهران که خود از پیروان نخست معماری اروپائی بود نیز سایه افکنده است. بنابراین اگر از چند دهه پیش شهرسازی و معماری ایران از اروپائیان پیروی می کرد، در حال حاضر آسیا و دیگر نقاط جهان بویژه حاشیه خلیج فارس نیز به آن افزوده است. با ارگان معماری همراه باشید


 

 

با نکات بر شمرده شده هرچند سبک مدرن سراسر ایران را فرا خواهد گرفت ولی این دگرگونی به میمنت عصر الکترونیک و وجود دانشکده ها، معماری ایران را به ورطه نخواهد انداخت. اما واقعیت این است که معماری و شهر سازی از طعم و بوی سنتی فاصله خواهد گرفت و بیم آن می رود که ایران آینده چشم و گوش بسته شمایل خود را به سلیقه های وارداتی بسپارد. از آنجا که ایرانیان مقلدان خوبی در طرح ها بوده اند امید است سبک های جدید در حاشیه خلیج فارس که با مدرن ترین طرح های اروپائی پیاده می شوند، باعث شگفتی و تقلید چشم و گوش بسته نشود و بر سبک و سیاق فرهنگ اصیل ایرانی در این امور راه برنبندد.

 

پر واضح است که معماری ایران یعنی آن چیزی که برپایه و اساس سنت و تاریخ بود بکلی از دهه های پیش از انقلاب بهمن از گردونه بیرون رفته است ولی در روزگار کنونی در گوشه و کنار، گاه رنگ و بوی نمای یک ساختمان با تلفیقی از مدرن و سنتی نیز دیده می شود. اما عصر الکترونیک آوردگاه خلق طرح های دل انگیز شده است. اگر ساروتقی وزیر و مسئول شهرسازی و امور ساختمان ها در روزگار صفوی کاخ "صفی آباد" را بر فراز تپه نگین شهر اشرف (بهشهر) کرد، نسل امروز معماران در چهل کیلومتری آن از تلفیقی از طرح ها ساختمان شهرداری ساری را به گونه یک تاج بر کاکل شهر گذاشته اند. اگر سی و سه پل اصفهان همچون اژدهای خفته تا به امروز چشم جهانگردان را به خود میخکوب می کند، زیبائی چنگال عقرب بر پل جوادیه تهران نیز چشم ها را نوازش می دهد. به هر روی سبک های مدرن در ایران نیز طرفداران خود را پیدا کرده است. البته نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورها نیز در بر همین لولا چرخیده و در خیلی از کشورها تاکید بر معماری مدرن بیشتر از پیش شده، تا جائی که در برخی از دانشکده ها هزینه پژوهش در مورد معماری سنتی به حداقل خود رسیده و نظرها معطوف معماری مدرن می باشد.

 

هر چند معماری مدرن بکلی دارای فاصله عمیق با سبک و سیاق سنتی شده و طراحان شهری را غافل گیر و سردرگم نموده ولی می بایست طراحی بافت سنتی را نیز گرامی داشت چرا که نشانه ی فرهنگی ایران را داراست و در گذشته خوش درخشیده است. البته ساختمان های مذهبی در سراسر کشور با تزئینات و کاشی ها شکل و شمایل سنتی دارند. در واقع چنین پیداست که معماری ساختمان های مسکونی و اداری با ساختمان های مذهبی در ایران هریک به موازات همدیگر راه خود را مستقل ادامه می دهند.


 

در روزگار کنونی حرف نو آوری است و کسانی که خواهان این رویکرد هستند از دیگران در ایران و شاید بتوان گفت در سراسر جهان جلو افتاده اند. آنچه که در ایران باید به آن اهمیت داده شود، شالوده و پی مناسب است تا ساکنان ساختمان ها با زمین لرزه زیر آوار نروند. سبک و روال معماری درعصر الکترونیک راه خود را خواهد یافت و در دهکده جهانی فرهنگ ها و از جمله معماری و شهر سازی قاره به قاره ، کشور به کشور، شهر به شهر و روستا به روستا بر هم اثر خواهند گذاشت. ولی تقلید های بدون مطالعه تاریخی عواقب وحشتناکی به بار خواهد آورد. در شهری مثل تبریز که به گواه تاریخ با زمین لرزه های وحشتناک روبرو بوده و "شاردن" جهانگرد و طلافروش فرانسوی نیز در سفرنامه اش از ویرانی آن نوشته است در حال حاضربدون مطالعه تاریخی، سرتا پای "برج آذربایجان" دارای نمای شیشه ای است. این خطا به صورت فزاینده ای در همه شهرهای ایران دیده می شود.

 

در شهرهای شمال، بویژه ساری نیز بیشتر نماهای بیرونی ساختمان های جدید شیشه ای هستند. این موضوع در مرحله اول ناشیگری دولت ها، مسئولان شهرداری و امور شهری را می رساند و در مرحله دوم گواهی از در غلتیدن طراحان و معماران در زرق و برق و نداشتن حافظه تاریخی است که دانشکده های معماری در سراسر کشور نیز مسئول این خطا خواهند بود. بستن چشم بر رویدادها و نداشتن مطالعات تاریخی در مورد زمین لرزه و از سوئی زدودن سنت و نکات زیبای فرهنگی در گستره شهرسازی و معماری چهره شهرها را هر چند بزک می کند اما دارای فرهنگ هنری ماندگار نیست. " فرهنگ آن چیزی است که می ماند هنگامی که تتمه همه چیز فراموش شده باشد".۴

 

پی نوشت ها

۱-سخنرانی "دکسیادیس" در دانشگاه آریزونا امریکا. دکتر اعتماد ۱٩۷۳

 

۲-معماری ایران نوشته آرتور اوپهام پوپ. ص ٩ . نسخه انگلیسی. تایمز و هودسن. لندن ۱٩٦۵

 

۳-نگاه کنید به هنر و معماری شماره ۲۵ – ۲٦ سال ششم. آذر – اسفند ۱۳۵۳

 

۴-جمله از "ادوارد هریو" در مقاله ناصر بدیع "هنر و معماری کشورهای در حال صنعتی شدن". اسفند ۵۲ ص. ۳۱


دکتر محمود دهقانی

Modern architecture and historical memory

Dr Mahmoud Dehghani

 



تهیه و تنظیم: تحریریه معماری اَرگان

کپی با ذکر منبع (لینک) مجاز است

اشتراک

دیدگاه دیگران (بدون دیدگاه)...

Leave a reply

نام:: فیلد اجباری.
آدرس رایانامه: فیلد اجباری. غیر فعال
وبسایت::
کد امنیتی:: فیلد اجباری.
دیدگاه: فیلد اجباری.