گنبد غفاریه

گنبد غفاریه در شمال غربی شهر مراغه و در کنار رودخانه صوفی چای قرار گرفته‌است. این گنبد در زمان حکومت ایلخانیان و توسط سلطان ابوسعید بهادرخان ساخته شده‌است. وجه تسمیه بنا براساس آنچه که از متون تاریخی برمی‌آید چنین است که عارفی به‌نام «نظام‌الدین احمد بن حسین‌الغفاری» در زمان فرمانروایی «سلطان یعقوب بن حسن‌بیگ آق‌قویونلو» هنگام مراجعت از حج، عمارتی در نزدیکی این بنا احداث و املاک و باغی جهت مصارف آن وقف نمود. به‌همین جهت این عمارت و بناهای وابسته و همچنین برج مزبور به‌نام وی به «غفاریه» شهرت یافت.

گنبد غفاریه بنایی مكعب شكل با دو طبقه فوقانی و زیرین است. ازاره ی بنا به ارتفاع ۲ متر از سنگ مرمرسفید تراشیده ساخته شده كه بعضی از قطعات آن به ابعاد ۱۵۰ در ۷۰ سانتیمتر است. مدخل گنبد به سمت شمال است و در گوشه های بنا، ستون های آجری با نقوش لوزی و در هر یك از اضلاع، دو طاقنما و یك حاشیه كتیبه كار كرده اند. این بنا در اصل دارای گنبدی دو پوش بوده كه از بین رفته و در دوره اخیر به همت سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شده است.سرداب زیرین بنا رو به مشرق دارد، اما ورودی اتاق فوقانی شمالی و با طاقنمایی احاطه شده است. بر بالای در، كتیبه ای در دو سطر و بر بالای طاق، كتیبه ای دیگر به چشم می خورد. حروف كتیبه ها در اینجا ریحان است. متن كتیبه سه سطری بالای طاق علی رغم تحمل آسیب های زیاد قابل خواندن است: ‹امر بانشاء هذه القبه المباركه فی ایام مولانا السلطان الاعظم ظل الله فی الارض سلطان سلاطین العرب و العجم ابوسعید بهادر خان خلد الله ملكه›.

از دو كتیبه دو سطری بالای در، چیز زیادی بر جای نمانده، ولی از همین مختصر می توان دریافت كه این كتیبه، حاوی القاب و احتمالا نام شخصیتی بوده كه آرامگاه برای او ساخته شده است. آنچه از كتیبه باقی مانده، بدین شرح است:‹لمقر الش … المالكی العلی العادلی›.

در این بنا، رنگ ، كه در گنبد سرخ كم استفاده شده و به آبی فیروزه ای منحصر است و رنگ های سیاه، سفید و آبی تیره تا آبی روشن بسیار مورد استفاده قرار گرفته است. حروف كتیبه ها به رنگ سیاه بر زمینه ای سفید قرار گرفته و با اسلیمی هایی به رنگ آبی فیروزه ای آذین شده اند. نماهای جانبی و نماهای عقبی، به عوض آنكه مثل نماهای گنبد سرخ، بسته و فاقد هر گونه وزنه ای باشند، هر یك به دو پنجره در داخل طاقنما مجهزند. بالای هر پنجره كه در چهار چوبی مستطیل قرار گرفته، با نقوش بسیار زیبایی از آجر و كاشی مینایی تزیین شده است. بالای این تزیینات، نواری قرار گرفته كه با سه نشان خانوادگی صاحب آرامگاه آذین شده است. شبستان اصلی با گچ سفید اندود شده و دارای طاقنماهای مسطح عریضی با مقرنس است.