به گزارش ارگان معماری: حسینیه نواب مربوط به دوره صفوی است، که در استان خراسان جنوبی، شهر بیرجند، محله چهار درخت واقع گردیده. این اثر در تاریخ 11 مرداد 1376 با شماره ثبت 1884 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

حسینیه نواب بیرجند در زمان شاه عباس صفوی و به فرمان امیر زاده خاتون ملقب به نواب یا بی بی نواب، از زنان معتقد خاندان خزیمه ساخته شد. تاریخ 1001 ه.ق موجود در كتیبه سردر ورودی، سال ساخت آن را نشان می دهد. این بنا به صورت دو ایوانی ساخته شده. سردر ورودی، هشتی، صحن، دو ایوان و اتاق ها و پنجره های متعدد از ویژگی های این بنا می باشد. مهمترین ویژگی این بنا تزیینات زیبای گچبری آن است كه در جای جای آن دیده می شود. این تزیینات شامل مقرنس، رسمی بندی، كتیبه های گچی و گچبری های اسلیمی و گل و گیاه است.

كتیبه و گچبری های زیبای سردر این بنا توسط یكی از هنرمندان معروف اصفهان به نام "یار آگاه" انجام شده. در این گچبری ها قسمتی از اشعار محتشم كاشانی كه خود بزرگترین مرثیه سرای عهد صفوی در دوران شاه طهماسب بوده، در رثای ابا عبد الله الحسین(ع) به صورت برجسته دیده می شود. این حسینیه در طول تاریخ پذیرای طبقات گوناگون مردم اعم از رجال سیاسی، نظامی، و کسبه بوده است.

حسنیه نواب، یكی از مهم ترین تكایای مذهبی گذشته ایران زمین محسوب می شود و كاربری عمده این بنا، برگزاری عزاداری و به ویژه عزاداری ها به مناسبت ماه محرم و صفر بوده. هشتی بنا كه بلافاصله بعد از ورودی واقع شده به صورت عرقچین مسقف گشته و در اطراف آن پنج طاق‌ نمای سكودار با قوس های خنجه پوش تخت و سه بخش تند تعبیه شده كه ظاهراً محل روشن‌ كردن شمع در موقع عزاداری بوده. صحن حسینیه نمایانگر قسمت های مختلفی است كه در آن طراحی و ساخته شده و در مجموع فضاهای آن به صورت طبقه همكف و طبقه اول مشخص می شود، كه در اطراف آن طاق‌ نماهای تزئینی نیز به چشم می‌خورد.

حسنیه نواب همچنین، محلی برای آموزش دانش آموزان نیز بوده. در ضلع جنوب شرقی صحن در طبقه همکف فضای نسبتاً وسیعی قرار دارد که ارتباط آن از طریق یک دالان ورودی صورت گرفته که با شیوه معماری طاق و تویزه به وجود آمده و بر فراز این فضا سه سقف گنبدی قرار گرفته. این بخش حسینیه به عنوان مدرسه نیز مورد استفاده قرار می گرفته، چنان که می گویند: معمار آن اصفهانی بوده و از مصالح مختلفی چون خشت خام، آجر، آهک و گچ در ساخت آن استفاده شده است.

ایوان های بكار رفته در ساختمان این بنا را می توان یکی از بخش های مهم این تكیه معرفی نمود. به طوری که، ایوان سمت جنوب غربی دارای ویژگی منحصر به فرد تزئینات مختلفی چون موتیف‌ های مختلف به صورت گچبری، طاق نماهای و طاقچه های تزئینی مقرنس می باشد. همچنین، ایوان دیگری در سمت شمال شرقی صحن قرار گرفته که در پشت این ایوان اتاق ساده با طاقچه های متعدد قرار گرفته كه زیبایی خاصی را برای ایوان به ارمغان آورده است.